شبأن یا چوپأن
شبان یا چوپان
شبأن یا چوپأن
قدیمأنٚ فأرسی ادبیأتٚ میأن، شبأن پأسبأن، نیگهبأن و گله خیدمتگوزأر بو و گله‌یَ طمع نأشتی، اَ مأنی میأن خورومٚ شبأن (شبأن نیکو) خو جأنَ خو گله وأسی فأدِه ولی اَگٚه ستم (بیدأدگری) بوکونه بدی وأگرده اونی ور.
چو بیدادگر شد شبان با رمه
بدو بازگردد بدی‌ها همه
(فردوسی)
شبأنٚ گله اونی زأکأن بود و هنٚ وأسی شبأن، هم پئر و هم پأدیشأ بو. یزدأن‌پرستی آئینٚ میأنم عیدألت و دأدگری مأنی‌یَ دئی.
به کام دل زیردستان منم
بر آیین یزدان‌پرستان منم
شبان باشم و زیردستان رمه
تن آسانی و داد جویم همه
(فردوسی)
شبأن خو زأکأنٚ رِه ارث نِهِه و اوشأنٚ پیلَه بوئؤن و شوکوهَ هم ستأیش کونه و هم دوس دأرِه.
چوپأن هیوخت شبأن نیٚه بلکی چوپأن، گله‌یَ پروأر کودن و کوشتأرگأ ور اوسه کودنٚ وأسی ایتأ موزد فأگیرٚ موزدور ایسٚه.
چوپأن خو رخت و لیوأس و خوردنٚ رِه گله جَا کأر فأکٚشِه، همٚتأنٚ آخرپٚسی چوپأنٚ دس یأ قوربأنی بٚده یأ ایتأ دِه قصأبَ بوفروخته بٚده، اون هرچی‌یَم کی پیله ببه وأزم گرگٚه نه شبأن.
شنیدم گوسفندی را بزرگی
رهانید از دست و دهان گرگی
شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفند از وی بنالید
که از چنگال گرگم در ربودی
چو دیدم عاقبت خود گرگ بودی
(سعدی)
ایرأنٚ قدیمأنٚ فرهنگ و ادبیأتٚ میأن، اگه اَمأن گیمی کی گأب و گوسوندٚ روح خودا ورجأ نأله زٚنه، یَنی اَ دونیأ دشتی میأن آدمأنٚ نأرأحتی او ستم بوکوده پأدیشأ جَا کی یأ گرگٚه یأ ایتأ چوپأن کی موزدورٚه، فارسی حوکم و میثألأنٚ میأن چوپأنی فرهنگ، ایتأ پستٚ کأر ایسٚه «دورُغگو چوپأنٚ» مأنستَن، پس رأست نوبؤن زیمینٚ سر چوپأنَ دوچوکسته نهأ و شبأنی، تومأمٚ آفرینشٚ رِه ایتأ پیشکش جٚه خودا ور بو.
اشکأنیأنٚ پأدیشأیی میأن کی مهر مسلک بود سأسأن و شبأن ایتأ ریشه دأشتیدی، هو پأدیشأئأن کی صد سأل پیشتر جٚه مسیحٚ تولد، کریستوسٚ نأمٚ اَمرأ ایرأنٚ دورون سکه ضرب بوکودد، او وخت کی بابک یأ پاپک کی دونبألتر بوبوسته پأپ ایوخت پئر بو ایوختم هو خودا بو و خو زأکٚ نأمَ بنأ سأسأن.
فرزندش را ساسان گذاشت
بدین هم نشان تا چهارم پسر
همی نام ساسانش کردی پدر
(فردوسی)
و ساسان کی ساسانی پأدیشأیأنٚ نأم اونی جَا بیگیفته بوبوسته بو، اونم شبأن بو.
و ساسان که نام پادشاهان ساسانی از اوست شبان بود
«که ساسان شبان و شبان‌زاده بود»
(فردوسی)
بابک، آسمأنٚ پأدیشأ شبغ زِئِنَ سه تأ ایرأنی حکیمٚ اَمرأ کی اونَ پیشکش فأدأیدی، خأبٚ میأن بیده کی خودا روحٚ آتش، ساسانٚ ورجأ ایسأبو.
به دیگر شب اندر چو بابک بخفت
همی بود با مغزش اندیشه جفت
چنان دید در خواب کآتش‌پرست
سه آتش ببردی فروزان به دست
چو آذر گشسب و چو خراد و مهر
فروزان به کردار گردان سپهر
همه پیش ساسان فروزان بدی
به هر آتشی عود سوزان بدی
(فردوسی)
ایرأنٚ قدیمأنٚ روحأنی رسم و روسومأنٚ قأنونٚ میأن همٚتأ پیله پأدیشأیأن کوروشٚ مأنستَن آدمأنٚ نیجأت و سودَ بأعیث بود و اَ پأدیشأیأن شبأنٚ دس پیلَه بؤسته بود هوطؤ کی فریدون و سیاوش و هطویم هر تأ سوشیأن (نیجأت بٚدأ کس) شبأنٚ دس پیلَه بؤسته بو.
مداریدش اندر میان گروه
به نزد شبانان فرستش به کوه
(فردوسی)
ایرأنٚ میأن تومأمٚ قهرمأنأن و نیجأت بٚدأ کسأن همٚتأن شبأن بود.
«که رستم شبان و ایشان رمه»
(فردوسی)
فردوسی، خو شأهنأمه میأن خٚیلی جٚه فرمأنده‌یأن و شأهأن دٚروأره تیکرأر بوکوده کی اٚگٚه مردوم و سرزیمین، پریشأنی میأن بِئیسد شبأن نأشتنٚ وأسی ایسٚه و بوگفته کی اَگٚه شبأنَ بٚزند و گله پخش و پلأ ببه او زمأت همه چی اورشین اَیِه و فوگورده.
چنان شد که از بی‌شبانی رمه
پراکنده گردد به روز دمه
(فردوسی)
ولی ای عیده پأدیشأ دأریم کی ستم کونٚدٚه و زور گٚدٚه و شبأنی عطأیَ نأرٚدٚه.
«نه هر کو گله‌ای راند شبان است»
(پروین_اعتصامی)
اَی خورومٚ شبأن(شبأنٚ نیکو)کی تی صدأیَ ایشتأویم
می سرزیمینٚ سر، ایرأنٚ سر، خورومٚ شبأنأنَ فراوانَ کون، کی نور دتأوأند
کی تی هی‌هی و هی‌هأیٚ اَمرأ موزدورأن و گرگأنَ فرأنٚد
فرأوأن خورومٚ بأر فأدد، ببه کی عیدألت چأکوند و آسمأنٚ شیرینٚ شهدَ اَمی سرزیمینٚ مردومَ وأخؤرأند.
آمین
جهت مشاهده ترجمه فارسی کلیک کنید
شبان یا چوپان
در ادبیات کهن فارسی، شبان پاسبان، نگهبان و خدمتگزار گله بود و چشم طمع به گله نداشت. در این معنا شبان نیکو جانش را برای گله‌اش می‌دهد ولی اگر شبان بیدادگری کند آنگاه بدی بدو باز می‌گردد.
چو بیدادگر شد شبان با رمه
بدو بازگردد بدی‌ها همه
(فردوسی)
گله شبان فرزندان او بودند و از این بابت شبانی هم‌ارز با پدری و پادشاهی، دادگری به آیین یزدان‌پرستی بود.
به کام دل زیردستان منم
بر آیین یزدان‌پرستان منم
شبان باشم و زیردستان رمه
تن آسانی و داد جویم همه
(فردوسی)
شبان برای فرزندانش میراث می‌گذارد و بزرگی و شکوه آنها را هم می‌ستاید و هم دوست دارد.
چوپان به هیچ وجه شبان نیست بلکه چوپان مزدور مزدبگیری برای پروار کردن گله است تا به کشتارگاه فرستاده شوند.
چوپان از گله برای خوراک و پوشاک خودش بهره‌کشی می‌کند، عاقبت همه در دست چوپان قربانی شدن یا فروخته شدن به قصابی دیگر است. او هر قدر هم بزرگ باشد باز هم گرگ است نه شبان.
شنیدم گوسفندی را بزرگی
رهانید از دست و دهان گرگی
شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفند از وی بنالید
که از چنگال گرگم در ربودی
چو دیدم عاقبت خود گرگ بودی
(سعدی)
در ادبیات و فرهنگ کهن ایرانی نالیدن روان گاو یا گوسفند به نزد خدا یعنی ناخرسندی مردم در مرتع گیتی از ستم پادشاه ستمگر که یا گرگ است یا چوپان مزدور.
فرهنگ چوپانی در امثال و حکم فارسی فرومایگی است مانند «چوپان دروغگو» پس چوپان بر زمین، آلوده به ناراستی است و شبانی هدیه خدایی به همه آفرینش بود.
در پادشاهی اشکانیان که بر کیش مهر بودند ساسان و شبان یک ریشه داشتند.
هم آن پادشاهانی که صد سال قبل از تولد مسیح سکه به نام کریستوس Χριστέ در ایران ضرب نمودند، آن هنگام بابک یا پاپک که بعدها پاپ شد، گاه پدر گاه همان خدا بود و نام فرزندش را ساسان گذاشت.
بدین هم نشان تا چهارم پسر
همی نام ساسانش کردی پدر
(فردوسی)
و ساسان که نام پادشاهان ساسانی از اوست شبان بود:
«که ساسان شبان و شبان‌زاده بود»
(فردوسی)
بابک فروزندگی پادشاه آسمان را با سه فرزانه ایرانی هدیه‌دهنده به او به خواب دید که آتش روح خدا به پیش ساسان بود.
به دیگر شب اندر چو بابک بخفت
همی بود با مغزش اندیشه جفت
چنان دید در خواب کآتش‌پرست
سه آتش ببردی فروزان به دست
چو آذر گشسب و چو خراد و مهر
فروزان به کردار گردان سپهر
همه پیش ساسان فروزان بدی
به هر آتشی عود سوزان بدی
(فردوسی)
در قانون روحانی آیین کهن ایرانی همه بزرگ پادشاهان، مانند کوروش، سبب نجات و سودرسانی به مردم بودند و این پادشاهان شبان‌پرورده بودند چنان‌که فریدون و سیاوش و نیز هر سوشیان بود.
مداریدش اندر میان گروه
به نزد شبانان فرستش به کوه
(فردوسی)
قهرمانان و نجات‌دهندگان ایران همه شبان بودند:
«که رستم شبان و ایشان رمه»
(فردوسی)
فردوسی رابطه مشوش شدن سرزمین و مردم را با بی‌شبانی در ابیات شاهنامه درباره بسیاری از فرماندهان و شاهان تکرار نمود که نابسامانی و ویرانی زمانی رخ می‌دهد که شبان را بزنند و گله پراکنده شود.
چنان شد که از بی‌شبانی رمه
پراکنده گردد به روز دمه
(فردوسی)
اما پادشاهان بیدادگر و غاصبی هم داریم که عطای شبانی ندارند:
«نه هر کو گله‌ای راند شبان است»
(پروین اعتصامی)
✅ ای شبان نیکو که صدایت را می‌شناسیم
✅ بر سرزمینم، بر ایران، شبانان نیکو را فزاینده، فروزان گردان
✅ تا برانند گرگ‌ها و مزدوران را به هی‌هی و هی‌های تو
✅ بار و بر فراوان دهند، بس بزایند به دادگری و بنوشانند به شیرین شهد آسمانی مردمان سرزمینم را
آمین
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.