گیلانٚ سرزیمین
سرزمین گیلان
گیلانٚ سرزیمین
اونچی کی خودا اَمی گیلانَ پیشکش بوکوده خٚیلی جٚه مملکتأن و بنأمٚ سرزیمینأنٚ نأجٚه ایسٚه کی اونَ فأرٚسد و تومأمٚ اَ فتٚ و فرأوأنٚ قوّتأن خودایَ سپاس گیمی.
بأور دأرم کی خوداوند همٚتأ اَشأنَ «گیلک و گیلانٚ رویا» رِه اَمٚرَه فأدأ کی هم خودمأنَ خُب بشنأسیم و هم اونَ گولأز بوکونیم و خودایَ سپاس بیگیم و ویشتر جٚه اوشأن ، اَمأن اَمی خودشنأسی و خودبأوری اَمرأ اَمی جأنٚ دیل و پیله ایران و اَمی مأری سرزیمینٚ میأن بتأنیم تومأمٚ دونیأ رِه شبق بزنیم و هم ایران و هم دونیأ رِه ایتأ سرچشمه جٚه فرأوأنی و خودایی برکت بیبیم. اَمی زوأنَ بشنأسیم، اَمی خأکَ، اَمی دودمأنَ، تومأمٚ اَمی دأشتنأنٚ سرچشمه‌یَ اَمی زوأنٚ اَمرأ کس‌کسٚ اَمرأ بیگیم و بشتأویم و اَن خودا حیصأرٚ جٚه سرنو چأکودن ایسٚه کی اَمی زأکأنٚم اَمی دیلٚ زوأنٚ اَمرأ یَنی گیلکی، طالشی، گالشی و هرتأ زوأن کی اَمی پیله‌بابایأن اونٚ اَمرأ بودونیأ بأمؤده گب بٚزند نه اَیتأ اویتأ زوأنٚ اَمرأ (نحمیا کیتأب فصل ۱۳ آیه‌یأنَ ۱۴ تا ۲۵) البأقی زوأنأنٚ اَمؤختن و اوشأنٚ جَا ایستفأده کودن ارزشمند ایسٚه کی اَمی خوداوند اوشأنٚ جَا، برکت و روحأنی همرأهی وأسی گب بٚزه ولی مأری زوأنٚ اَمرأ گب نزئن و مأری اصالتَ اَویرأ کودن و مأری زوأنَ نأنستنَ جٚه او آفَتأن بٚدأنستٚه کی بت‌پرستی اَمرأ ایتأ ایسٚه.
هٚه دؤرٚه میأن گیلان درندشتی، اَنٚ اَمرأ کی اَ پیشترٚ سألأنٚ میأن خٚیلی کوچیکَ بوسته، ولی ۱۴۰۴۴ کیلومتر مربع ایسٚه و هه اَندر پیله‌تر جٚه ۱۰۱ صد و ایتأ تأ کشور و منطقه اوشأنٚ درندشتی اَمرأ ایسٚه، اَ آزأدٚ کشورأن ایرلند شومألی، قطر، لبنان، قبرس، بحرین، لوکزامبورگ مأنستَن کی خٚیلی گیلانٚ جَا کوجه‌دأنه‌تر ایسٚد. چنتأ جوروأجورٚ جأجیگأ ویکی‌پدیا و پروژه جاشوآ مأنستَن بوگفتدٚه کی ۵ تا ۶ میلیون گیلک زوأن ایسأده و اَگه بخأییم ۶ میلیون نفرَ مبنأ بنیم گیلانٚ جِمئیت جٚه دانمارک، فنلاند، نروژ، نیوزلند و ایرلند ویشتر ایسٚه و اَگه ۵ میلیون نفرَ مبنأ بنیم اَ عدد ۱۱۴ کشور و منطقه جِمئیتٚ جَا ویشتر ایسٚه، اَ کشورأن کویت، پاناما، گرجستان، مغولستان، ارمنستان، آلبانی، مقدونیه، استونی، قبرس، ایسلند مأنستَن خٚیلی کمتر جِمئیت دأرٚده.
ویشتر جٚه ۲۳ درصد گیلأنٚ سرزیمینٚ میأن بأغ و بٚجأر و ۳۳ درصد خأنه‌یأن و جنگل بیگیفته دأره.
گیلأنٚ میأن ویشتر جٚه ۷۰ درصد، جنگل و دأمأن ایسٚه و کشت و کأرٚ جیر نهأ.
گیلأنٚ جنگلأن ۴۰ درصدَ فأرٚسِه.
خٚیلی جٚه آدمأن، گیلأنٚ اقتصأدَ اَشأنٚ اَمرأ دأنٚدٚه برنج و چأیی‌یَ تولید کودن، نوغأندأری، خأویأری و خأشدأرٚ مأئیأنٚ صید کودن و تبدیلی صنأیه‌ئأن. ولی فقد اَشأن گیلأنٚ میأن نیید بلکی وأزم ایسٚد نمونه رِه گم کی فقد اوشأنٚ هرتأنٚ دأشتن خٚیلی جٚه کیشورأنٚ رِه ایتأ رویأ ایسٚه کی اَشأنٚ دس فأرس نییه.
گیلأنٚ سرزیمین جنگلٚ اَمرأ پورَ بؤسته ایسٚه و اونی مردوم قدیمی گیلأنیأنٚ زندیگی مأنستَن اوشأنٚ جَا خوشأنٚ مألی ایحتیأجأنَ فرأهم کونٚدٚه. تومأمٚ گیلأنٚ آدمأن اَنَ خوشأنٚ حق دأنٚدٚه کی خودا اَشأنَ فأدأ هرچن کی دولت و حوکومتٚ قأنونأن اَشأنٚ اذت و آزأر کونِه.
گیلأنٚ بِیترین و معروفترین جنگلأن اَشأن ایسٚد:
هیرکأنی جنگل، صفرأ بسته جنگل، رشتٚ گیسومٚ جنگل، بی‌بی‌یأنلو جنگل، آستأرأ لوندویلٚ جنگل، تألشٚ سیأهدأرنٚ جنگل، سرأوأنٚ جنگل، جیرنده و اژدها بلوچٚ شیکأر ممنوع منطقه جنگلأن، مأسألٚ جنگل، دیلمونٚ سیأهکلٚ جنگل، رودسرٚ میأن جوأهردشتٚ سرولأتٚ جنگل، اسألم به خلخألٚ جأده میأن اسألمٚ جنگل، لنگرودٚ میأن اطأقورٚ جنگل، شهرٚ بیجأرٚ جنگل، دألفکٚ جنگل، رودبأرٚ میأن نقله بر جنگل، عروسٚ دریأچه یا حلیمه جأنٚ جنگل.
گیلأنٚ هیرکأنی جنگلأنم کأسپینٚ دریأ کنأرأنٚ جَا تأ البرزٚ کوهأن فأکٚشه بوبؤستده. گیلأنٚ هیرکأنی جنگلأن جٚه ۶۶ میلیون سأل پیش یأنی پألئونٚ دؤرٚه جَا یأدیگأر بٚمأنستدٚه و خٚیلی جٚه جوروأجورٚ حیوأنأن و گیأئأنٚ پنأگأه ایسٚه و یونسکو جهأنی آثأرٚ فهرستٚ میأن نهأدٚه.
گیلأنٚ جنگلأنٚ میأن گوزن، آهو و غزأل فرأوأن ایسأدٚه هرچن مٚرَه خأطر دره خٚیلی جٚه اوشأنَ تأ جٚه بین شوئؤنٚ سر شیکأر بوکودد.
پستأندأرأنٚ جَا ۶۰ جور حیوأن گیلأنٚ هیرکأنی جنگلأنٚ میأن زندگی کونٚدٚه کی اَشأن ایسٚد:
پیچأ شئأل، مرأل، شوکأ، بوز، قهوه‌ای خرس، خرگوش، سردوم سیأ روبأ، جنگلی موش، گرگ، شئأل و اَشأنٚ اَمرأ ۱۸۰ جور پرنده کی اَشأن ایسٚد:
دأرکوب، کورٚقوقو، آلوغ، وأشٚک، دأل، قرقأول، کبک و بلدرچین.
دونیأ دورون گیلأنٚ پأنٚ ولگٚ دأرأنٚ مأنستَن ننأ.
بعضیتأ جٚه اوشأن کی موهیم ایسٚد اَشأنٚدٚه:
پیله مأزو، آزأدأر، آسون دأر، توسه دأر، پلت، کوچی-کهل، کیش، افرأ، تلٚ کوچی، اَربه، لیلیکی دأر، هزأر ولگ، نأرون، زربین دأر کی فقد ایتأ کوجی جیگأ گیلأنٚ میأن، سیفید رودٚ درّه کنأره رودبأرٚ و میأن عمأرلو میأن و منجیل و دیلمونٚ میأن خوشأنٚ رِه بیرون بأمؤده.
هرزویلٚ روستأ میأن او معروفٚ سروَم ایرأنٚ میأن ملی طبیعی اثر جٚه اَشأن ایسٚه کی هیزأرسأل پیشترأنٚ شین بِه.
صنوبر و کأجٚ دأرأن گیلأنٚ آب و هوأ شین نییَدٚه.
۱۷۰ سأل پیش الکسأندر خودزکو کی چن سأل گیلأنٚ آدمأنٚ اَمرأ زندیگی بوکوده اَطؤ بینیویشته: «خزرٚ دریأ کنأرٚ بوجؤرٚ جنگلأنٚ میأن هیتأ جیگأ کأج و صنوبر وجود نأرِه».
تأ هه سی سأل پیشأنٚ رِه اَمأن گیلأنٚ میأن جلگه‌ای جنگلأن دأشتیمی ولی اَسٚه تومأمٚ اوشأنَ جٚه بین ببردده، نگم کیأن اَ کوشتأرَ انجأم بٚدأدٚه کی اَ گیلأن خودشنأسی بینیویشته، سیأسی نبه و فقد گم اَسٚه اَمأن فقد کوهأنٚ میأن جنگل دأریمی کی هوشأنٚ مأنستَنم دونیأ میأن ننأ.
گیلأنٚ میأنم صنعتی وأحدأن خٚیلی زیأدد. اَ تولیدأن کی اَسٚه کأر کودأندرد اَشأن ایسٚد:
سیمأن، آهکی مأسه و سفألی و فشأری آجر، میکا و اونی فرآورده‌یأن، ورق و لوله، چینی ظرف، بهدأشتی چینی، بنتونیت اکتیو، لأمپ حبأب و تیوب، جوروأجورٚ سیمأنی تأیل، سنگی مصنوعأت و جوروأجورٚ اسلب و کأشی و سرأمیک، ورق و رویٚ شمش، فولأد و اونی فرآورده‌یأن، کأغذی صنأیع و هطؤیم دأرویی و بهدأشتی فرآورده‌یأن.
هطؤیم گیلأنٚ میأن فرأوأن معدن نهأ و گیلأن هسأ ۱۴۵ تأ معدن دأره کی هم کأر کودن‌درد و هم کأر کودن دینِده.
گیلأنٚ دورون شیش هیزأر و پونصد کیلومتر مربعٚ میأن کی شأ معدن کأر کودن، ۶۵ تأ معدن نهأ کی کأر کونه هوطؤ کی اَسٚه ۵۰ تأ معدن کأر نوکونِه و ۳۰ تأیَم متروک دأریم کی سربسر ۱۴۵ تأ معدن ایسٚد.
اوشأن موهیمأن اَشأنٚده:
خزرٚ سیمأن و لوشأنٚ کرمأکٚ معدن
سنگ آهکٚ معدنأن، دیلمونٚ آهکٚ معدن، تختٚ آسمأنٚ آهکٚ معدن
تختٚ آسمأنٚ تراورتنٚ معدن
صنعتی خأکأنٚ معدن
صلأ و منگنز معدنأن
اشکور و دیلمونٚ میأن جیوه معدن
عمارلو میأن زأجٚ معدن
تألش و آستأرأ میأن دریأیی صدفٚ معدن، مارن معدن
املشٚ میأن میکأ معدن، مصألح ساختمانی
سیلیسٚ معدن، ذوب آهنٚ میأن ریخته‌گری مأسه و ریخته گری
سأختمأنٚ شن و مأسه معدن
صنعتی خأکأنٚ معدن سرأمیک و کأشی صنأیعٚ شین، پوششی و بهداشتی صنأیعٚ میأن آزبست و تالکٚ شین
سنگرود، دیلمون، مأسوله و عمارلو میأن زغال سنگٚ معدن
لوشأنٚ میأن سنگرودٚ سأختمأنٚ سنگٚ معدن
سنگرودٚ میأن نوسوجٚ خأکٚ معدن
ماسوله میأن سنگٚ آهنٚ معدن
سنگٚ لأشه معدنأن
گرأنیتٚ معدن سأختمانٚ سنگٚ نمأ شین
کلشتر و دیلمون و ماسوله میأن سربر معدن
تألشٚ خطبه سرا، دیلمون، ماسوله، لوشأنٚ میأن مسٚ معدن
روی و سربٚ معدن
بنتونیتٚ معدن
لأهیجأنٚ میأن بنتونیت و لیمونیتٚ معدن
او زمأت کی اَ مقأله نیوشتن وأسی گیلانٚ معدنأنٚ آمأرَ گیلانٚ اوستأندری و او ایرانٚ صنعت معدن وتجارتٚ وزارتخانه صفحه رسمی میأن وأمؤختأندوبوم نأنستیم کی گیلان طلا جَا معدن و فلزأن کی خٚیلی ارزشمند بود دأره و خٚیلیم پورکأر ایسٚد و می دیلٚ دورون دکفته کی اوشأنی کی اَمی دسٚ جَا بربأد بوبوسته و دوزدیأن غم غورصه نوخورم بلکی او دأشتندأری رِه گولأز بوکونم و بشنأسم و اوشأنَ می زأکأنٚ رِه و گیلانٚ فردا رِه دأشتندأری بوکونم، اَشأنَ گیلکی زوأنٚ اَمرأ می زأکأنَ بوگفتم و ایوأرده گم و پیشتر جٚه گب زئن اوشأنَ نیشأن دهم.
گزأرشأنٚ میأن بیدِم کی اَ استعدأدأن و خورومٚ منأبعَ دأره کی اَشأن ایسد:
سیلیسی و آهکی میکرونیزه پودرأنٚ تولید هرتأن ۳۵ هیزأر تن ظرفیتٚ اَمرأ، برکیت زغأل هرتأن ۵۰ هیزأر تن ظرفیت اَمرأ، بنتونیت اکتیو ۲هیزأر تن ظرفیتٚ اَمرأ، فلزی مواد فرآوری و غلیظَ کودن سرب و رویٚ مأنستن هرتأن ۲۰۰۰ تن ظرفیتٚ اَمرأ، دریأکنأره مأسه‌یأنٚ جَا کنسأنتره و غلیظَ کودن هرتأن ۵۰۰ تأ ۳۰۰۰ تن ظرفیتٚ اَمرأ، گرأنیتَ وأوِئن ۱۰۰ هیزأر میترٚ مربع.
هسأ گیلأن ۸/۱ میلیأرد تن او کأنیأن کی فلزی نییده ذخأیرَ دأرِه و گیلأنٚ معدنأنٚ استخرأج سألٚ میأن ۶ میلیون ۷۰۰ هیزأر تن ایسٚه. هطؤیَم چند سأل پیشأنٚ میأن گیلأنٚ معدنأن ذخأیر هر سأل ۴۶ میلیون تن بو کی هنو ایستفأده نوبوستدٚه و اوشأن همٚتأن ایتأ پیله سرچشمه و ثروتٚ ترکستن گیلأنٚ رِه ایسٚد.
اَشأن همٚتأن نیید بلکی ایپچه جٚه اَمی خودشناسی یأ گیلانشاسی ایسٚه تأزه فقد سرفصلأنَ بوگفتم کی خأطر بأوریم کیسیم و چی دأریم و فأندریم کی اَن همٚتأن خوداوندٚ پیشکش ایسٚه اَمِرِه و ویشتر جٚه اَن اَمی خودا اَمٚرَه قوبیل بوکوده و اونم اَمی اَمرأ ایسأ و اون گیلأنٚ میأن اَمی پیله‌‌دأنه مأل و مینأل ایسٚه پس اَسٚه تومأمٚ اَشأنٚ رِه چی تأنیم بیگیم؟ اَسٚه کی خودا اَمی اَمرأ ایسأ، کیسه کی بتأنه اَمی اَمرأ دیم بٚدیم بئیسه؟ (رومیان فصل ۸ آیه ۳۱)
می زأکأنَم گم: گیلکی، ایرانٚ اَسر تأ اوسرٚ میأن تنأ زوأن ایسٚه کی ویشتر جٚه همٚتأن و حتأ فارسی زوأنٚ جَا ویشتر کی اونٚ میأن خٚیلی کأرأن کودأندرم و اونَ دوس دأرم، محقق و زوأنشنأس و فرهنگ نیویس دأره و اوشأنٚ ثمر اَن بوبوسته کی اَسٚه خٚیلی فرهنگٚ لغتان و گیلکی زوأن شنأسی کیتأبأن چأپ بوبوسته و ویشتر جٚه البأقی زوأنأن شاعیران و نیویسندیانٚ رِه فأیده دأره و اَگه بخأیم اوشأنٚ دروأره بینیویسم اون ایتأ چن جلدی دأنشنأمه، پیله‌تر جٚه دهخدا فرهنگٚ لغتٚ بینیویشته بِه هوطؤ کی تأ هسأ او گیلانشناسی مجموعه‌یان کی هرتأن ایجور اَ موضوعأنٚ سر کأر بوکودد هیتأن کمتر جٚه ده جلد نییٚدٚه.
چی او دیروزٚ زوأنشناسان دوکتور معین مأنستَن و چی ایمروز محققأن و پیله‌ترأن و ارزشمندأن، پور احمدٚ جکتاجی مأنستَن و دِه خٚیلی جٚه ارزشمندأن کی گیلکی زوأنَ پأستَندوبود و پأستندرد و اَمأنم او دشت و گولٚ بأغٚ میأن حقٚ‌سعی زئندریم کی گیلکی و گیلانی خورومی میویأنَ زیأدَ کونیم کی هرتأ جٚه اوشأن ایتأ قورصٚ دأر و همیشکی کی هیوخت جٚه بین نیشه گیلکی قدیمی ادبیات و فرهنگٚ میأن بمأنه.
هرتأ خورومٚ پیشکشی و هرتأ منظم پیشکشی جٚه بوجؤر ایسٚه، جٚه نورأنٚ پئرٚ ور اوسٚه بوبوسته کی اونی میأن هیتأ تغییر ننأ و سأیه دیمه مأنستَن نییٚه کی اَرأ اورأ بشه و تغییر نوکونِه (یعقوبٚ کیتأب فصل ۱ آیه ۱۷)
صأدق نیک‌پور
نوزدهم فوریه 2025
گیلکی زوأنٚ وأگردأن
حبیب و نوئل
برای مشاهده ترجمه فارسی کلیک کنید
سرزمین گیلان
آنچه که خداوند به گیلان ما هدیه داد رویای بسیاری از دولت‌ها و سرزمین‌های مشهور در جهان است تا به آن برسند و برای این همه توانمندی‌های فراوان خدا را سپاس می‌گوییم.
باورمندم که خداوند این همه را برای «رویای گیلک و گیلان» به ما داد تا هم خودمان را نیکو بشناسیم و هم به آن ببالیم و خدا را سپاسگزار باشیم و هم بیش از آنها ما با خودشناسی و خودباوری‌مان در ایران بزرگ و عزیزمان و سرزمین مادریمان بتوانیم برای تمام گیتی بدرخشیم و سرچشمه فراوانی و برکت خدایی هم برای ایران و هم برای جهان باشیم.
زبان‌مان را بشناسیم، خاک‌مان را، نژادمان را، تمام سرچشمه‌های داشتنی‌های خودمان را و با زبان خودمان با هم بگوییم و بشنویم و این بازسازی دیوار خدایی است تا فرزندان ما هم به زبان دل خودمان گیلکی، طالشی، گالشی و هر زبانی که نیاکانمان هم به آن زاده شدند سخن بگویند نه به زبان این و آن (کتاب نحمیا فصل ۱۳ آیات ۱۴ تا ۲۵) یادگیری و به کار بستن دیگر زبان‌ها یک ارزش ارزنده است که خداوند ما از آنها برای برکت و همراهی روحانی سخن گفت ولی سخن نگفتن به زبان خودی و گم کردن هویت خودی و ندانستن زبان خودی را از آفت‌های برابر با بت‌پرستی دانست.
پهناوری کنونی گیلان با همه کوچک شدنش در چند سال گذشته در اندازه ۱۴٬۰۴۴ کیلومترمربع است و همین اندازه بزرگتر از ۱۰۱ کشور و منطقه بر بنیاد پهناوری آنهاست، کشورهایی مستقل مانند ایرلند شمالی، قطر، لبنان، قبرس، بحرین، لوکزامبورگ، به مراتب از گیلان کوچکترند.
شمار گویشوران زبان گیلکی را منابع مختلف مانند ویکی‌پدیا و پرژه جاشوآ بین ۵ تا ۶ میلیون نفر گزارش نمودند و چنانکه 6 میلیون را مبنا قرار دهیم جمعیت گیلان بیشتر از دانمارک، فنلاند، نروژ، نیوزلند، ایرلند است و چنانچه ۵ میلیون بنیاد باشد این عدد بزرگتر از جمعیت ۱۱۴کشور و منطقه بر بنیاد جمعیت است، کشورهایی مانند کویت، پاناما، گرجستان، مغولستان، ارمنستان، آلبانی، مقدونیه، استونی، قبرس، ایسلند، جمعیت‌های خیلی کمتری دارند
بیش از ۲۳ درصد پهناوری سرزمین گیلان دربردارنده مزرعه‌ها و انواع باغ کشاورزی و ۳۳ درصد مناطق مسکونی و نواحی جنگلی است.
بیش از ۷۰ درصد پهناوری گیلان، زیر کشت و پوشش سه نوع کاربری یا سه نوع پوشش گیاهی برنج، جنگل و مرتع هست
نزدیک به ۴۰ درصد از پهناوری گیلان جنگل است.
اقتصاد گیلان را بیشتر مردم همواره به تولید فرآورده‌های کشاورزی مانند برنج، چای، پرورش کرم ابریشم و صید انواع ماهیان استخوانی و خاویاری و صنایع تبدیلی و همراه آنها می‌شناسند ولی گیلان تنها اینها نیست بلکه در دنباله بسیار چیزهای دیگر هم هست که برای نمونه می‌گویم که داشتن هر کدامشان به تنهایی برای بسیاری از کشورهای جهان رویای دست نیافتنی است.
در سرزمین گیلان پوشش‌های جنگلی انبوه داریم و فراهم آوردن نیاز مالی مردم از همه انواع منابع طبیعی روش کهن زندگی گیلانیان بود که هنوز نیز ادامه‌دار است و همه گیلانیان این را حق خدادادی خود می‌دانند هر چند قانون‌های دولتی و حکومتی با آنها برخورد می‌کنند و آزارشان می‌دهند.
از بهترین نمونه‌های معروف جنگل‌های گیلان جنگل هیرکانی، جنگل صفرا بسته، جنگل گیسوم رشت، جنگل بی‌بی‌یانلو و جنگل لوندویل آستارا، جنگل سیاهداران تالش، جنگل سراوان، جنگل منطقه شکار ممنوع اژدها بلوچ و جیرنده، جنگل ماسال، جنگل سیاهکل دیلمان، جنگل سرولات جواهردشت رودسر، جنگل اسالم در مسیر اسالم به خلخال، جنگل اطاقور لنگرود، جنگل بیجار، جنگل درفک، جنگل نقله بر رودبار و جنگل دریاچه عروس یا حلیمه‌جان در مسیر قزوین-رشت در ساحل رودخانه سپیدرود هستند
جنگل‌های هیرکانی گیلان نیز از کناره‌های دریای کاسپین تا کوه‌های البرز کشیده شدند. جنگل‌های هیرکانی گیلان از ۶۶ میلیون سال پیش یعنی از دوره پالئوژن به یادگار ماندند و پناهگاه گونه‌های گیاهی و جانوری بسیار گوناگون و در فهرست آثار جهانی یونسکو هستند.
گوزن، آهو، غزال در جنگل‌های گیلان به فراوانی برکت خدادادی هستند گرچه به یاد دارم بسیار هم تا نابودی با سلاح جنگی شکارشان نمودند و ۶۰ گونه از پستانداران مانند
گربه‌وحشی، مرال، شوکا، بز، خرس قهوه‌ای، خرگوش، روباه سردم سیاه، موش جنگلی، گرگ، شغال و افزون بر ۱۸۰گونه پرنده، مانند دارکوب، جغد، عقاب، شاهین، کرکس، قرقاول، کبک و بلدرچین در جنگل‌های هیرکانی گیلان زندگی می‌کنند
جنگل‌های پهن برگ گیلان در جهان ویژه هستند که مانند ندارند
گونه‌هایی که در جنگل‌های گیلان یافت می‌شوند، بسیار متنوع هستند. برخی از مهمترین آن ها عبارتند از مازو (بلند مازو)، آزاد (ازدار سیادار)، انجیلی (آسون دار)، توسکا (توسه)، سفید پلت (پلت)، لرک (کوچی – کهل)، شمشاد (کیش)، افرا، زبان گنجشک (تل کوچی)، کَلهو (اربه)، لیلکی، شب خُسب (هزار ولک)، نارون. درخت زربین (سروناز) تنها در ناحیه‌ی کوچکی از گیلان، در حاشیه‌ی دره‌ی سفیدرود در شهرستان رودبار در کوه‌های عمارلو و دیلمان و اطراف منجیل به صورت طبیعی روییده است. سرو معروف روستای هرزویل اثر طبیعی ملی ایران از همین نوع است و پیشینه بیش از هزار سال دارد.
در اقلیم گیلان درختان کاج و صنوبر گیاهان بومی نیستند. الکساندر خودزکو در ۱۷۰ سال پیش که چند سالی در گیلان با گیلانیان زندگی نمود نوشت: «کاج و صنوبر در هیچ بخشی از جنگل‌های کناره مرتفع دریای خزر وجود ندارد».
در گیلان تا سی سال پیش ما جنگل‌های جلگه‌ای داشتیم ولی اکنون همه آنها را نابود کردند نمی‌گویم چه کسانی این کشتار را انجام دادند تا این نوشتار خودشناسی گیلانی سیاسی نگردد و تنها می‌گویم اکنون تنها جنگل‌های کوهستانی داریم که همانها هم در جهان ویژه هستند.
چندگونگی فراورده‌های تولیدی واحدهای صنعتی گیلان هم بسیار زیادند. تولید سیمان، انواع آجر سفالی، فشاری و ماسه آهکی، فرآوری میکا و فرآورده‌های جانبی آن ، انواع ورق و لوله (بدون آزبست)، چینی مظروف، چینی بهداشتی، بنتونیت اکتیو (خاک رنگبر)، تولید حباب و تیوب لامپ، تولید انواع تایل سیمانی، مصنوعات سنگی و تولید انواع اسلب و تولید کاشی و سرامیک، ورق و شمش روی، فولاد و فراورده‌های فولادی، صنایع کاغذی و همچنین انواع فراورده‌های دارویی و بهداشتی در گیلان اکنون پویا هستند.
همچنین گیلان ظرفیت‌های معدنی فراوان دارد همکنون گیلان ۱۴۵ معدن فعال و غیرفعال دارد.
در گستره شش هزار و پانصد کیلومتر مربعی قابل کار معدنی سرزمین گیلان افزون بر ۶۵ معدن فعال شناخته شده هستند و گنجینه سرچشمه‌ها و ذخیره‌های معدنی گیلان بسیار چشمگیر و ارزنده است چنانکه همکنون ۵۰ معدن غیر فعال و ۳۰ معدن متروک هم داریم و سرجمع ۱۴۵ معدن هستند.
مهمترین آنها مانند
- معدن کرماک لوشان و سیمان خزر
- معدن‌های سنگ آهک، معدن آهک دیلمان، معدن آهک تخت آسمان
- معدن تراورتن تخت آسمان
- معدن خاک‌های صنعتی
- معدن‌های منگنز، طلا ،
- معدن جیوه در دیلمان و اشکور،
- معدن زاج در عمارلو،
- معدن مارن، معدن صدف دریایی آستارا و تالش، معدن میکای املش، مصالح ساختمانی
- معدن سیلیس، ماسه ریخته‌گری در صنایع ذوب آهن و ریخته‌گری ،
- معدن شن و ماسه ساختمانی
- معدن خاک‌های صنعتی در صنایع سرامیک و کاشی، آزبست و تالک در صنایع پوششی و بهداشتی،
- معدن زغال سنگ سنگرود، دیلمان، ماسوله و عمارلو،
- معدن سنگ ساختمانی سنگرود لوشان،
- معدن خاک نسوز سنگرود،
- معدن سنگ آهن ماسوله و نیز دیگر نقاط گیلان برای صنایع گوناگون،
- معدن‌های سنگ لاشه،
- معدن سنگ‌های نمای گرانیتی در صنایع ساختمانی،
- معدن سرب در بیدرزن و کلشتر رودبار، دیلمان، ماسوله،
- معدن مس در کوه‌های خطبه سرای تالش، دیلمان، ماسوله، لوشان
- معدن سرب، معدن روی،
- معدن بنتونیت در صنایع سرامیک،
- معدن لیمونیت و بنتونیت در لاهیجان،
پس تعداد نشانه‌های معدنی گیلان افزون بر ۲۰ مورد و تنوع مواد معدنی شناخته شده سرزمین گیلان بیش از ۳۰گونه است
آن دم که برای این نوشتار گزارش معدن‌های گیلان را از فهرست آماری استانداری گیلان و وزارت صنعت معدن و تجارت ایران جستجو می‌کردم نمی‌دانستم ما معدن طلا و دیگر فلزهای گرانبها را در گیلان داریم و آن هم بسیار فعال و پسندم این شد برای از دست داده‌ها و دزدی‌ها افسوس نخورم بلکه برای داشته‌ها ببالم و بشناسم و برای فرزندانم و رویای فردای گیلانمان آنها را پاس بداریم ، اینها را به گیلکی به کودکانم گفتم و باز هم می‌گویم و بیش از گفتن نشانشان می‌دهم.
در گزارش‌ها دیدم که گیلان استعداد و نیز همه منابع شایسته و بایسته برای ساخت واحدهای فرآوری گوناگون واحدهای دانه بندی و تولید پودرهای میکرونیزه آهکی و سیلیسی به ظرفیت هر کدام ۳۵ هزار تن، واحد تولید بریکت زغال به ظرفیت ۵۰ هزار تن، واحد تولید بنتونیت اکتیو به ظرفیت دو هزار تن، واحدهای تغلیظ و فرآوری مواد فلزی به ویژه سرب و روی به ظرفیت هرکدام دو هزار تن، واحد تغلیظ و کنسانتره از ماسه‌‌های ساحلی به ظرفیت دو هزار و ۵۰۰ تا سه هزار تن، واحد گرانیت بر به ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمربع دارد.
همین اکنون گیلان ۱.۸ میلیارد تن ذخایر کانی‌های غیرفلزی شناخته شده دارد و میزان استخراج مواد معدنی از معادن گیلان سالانه شش میلیون و ۷۰۰ هزار تن است همچنین در چند دهه گذشته سالانه میزان ذخیره‌های کشف شده معدنی گیلان افزون بر ۴۶ میلیون تن بود که هنوز به بهره‌برداری نرسیدند و همه آنها سرچشمه‌های بزرگ و انفجاری ثروت در سرزمین گیلان هستند
اینها همه نیستند تنها اندکی از خودشناسی ما یا گیلانشناسی است آن هم تنها عنوان‌ها را گفتم تا به یاد آوریم کیستیم و چه داریم و ببینیم این همه هدیه خداوند به ماست و بیش از اینها خدایمان ما را پذیرفت و خودش با ماست و او بزرگترین سرمایه ما در گیلان است پس اکنون برای همۀ اینها چه می‌توانیم گفت؟ اکنون که خدا با ماست، کیست که بتواند رو در روی ما باشد؟ (رومیان فصل ۸ آیه ۳۱)
به فرزندانم می‌گویم گیلکی تنها زبانی در سراسر ایران است که بیش از همه و حتا بیش از زبان فارسی که بسیار در آن پرکارم و دوستش دارم پژوهنده و زبان‌شناس و فرهنگ‌نویس دارد و دستمایه آنها این شد که اکنون تعداد فرهنگ‌های لغت و کتاب‌های زبانشناسی گیلکی منتشر شده و کاربردی برای همه شاعران و نویسندگان، بیش هر زبان دیگری است و اگر در باره آنها بخواهم بنویسم خود دانشنامه چند جلدی بزرگتر از فرهنگ دهخدا خواهد شد چنانچه هیچ مجموعه گیلانشناسی که هر کدام به گوشه‌ای از این جستارها پرداختند کمتر از ده جلد نیستند.
چه زبان‌شناسان دیروز ما مانند دکتر معین و چه بزرگان و گرانمایگان امروز ما مانند پور احمد جکتاجی و بسیار ارزندگان دیگر که پاسدار زبان گیلکی بودند و هستند و ما هم بر آن بوستان و گلستان تلاشگریم تا بار و بر نیکوی گیلکی و گیلانی بر آن بیافزاییم هر کدامشان درختانی تنومند و ماندگار و مانا در فرهنگ و ادبیات دیرپای گیلکی هستند.